บึงบอระเพ็ด : นกช้อนหอยขาว (นกกุลา)

บึงบอระเพ็ด : นกช้อนหอยขาว (นกกุลา)

ระหว่างที่มองหาเจ้า Baikal teal อย่างตั้งใจ มีใครคนหนึ่งพูดว่า นกกุลา
บนคันนาทางซ้าย ท่ามกลางกลุ่มนกยาง นกสีขาวคอสีดำ ยืนกันอยู่ 2 ตัว
เป็นนกน้ำขนาดปานกลาง สูงราว 65-75 ซ.ม. นกช้อนหอยขาว นั่นเอง

มีชื่อภาษาอังกฤษว่า black-head ibis ในอดีตเป็นนกประจำถิ่นของไทย
แต่หายไปเมื่อราว 50 ปีก่อน ปัจจุบันมีสถานะเป็นนกอพยพที่หายาก
สำหรับคนดูนกในเมือง พบบ่อยๆ เช่น สถานีวิจัยข้าวปทุมธานี และบางปู
ในต่างจังหวัด มีรายงานการพบตามท้องนา บ่อน้ำกระจายอยู่ทั่วประเทศ

บางทีเราก็สับสนกับพวก spoonbill หรือนกปากช้อน สรุปไว้ตรงนี้ว่า
นกช้อนหอยจะมีปากยาวตรง ในขณะที่นกปากช้อนปลายจะบาน
นกช้อนหอย จะหากินในดินเลนโดยการจิกหา
ในขณะที่นกปากช้อน จะใช้การส่ายปากไปมาในแหล่งน้ำตื้นๆ

นกช้อนหอย มักจะหากินเดี่ยวๆ
แต่นกปากช้อน จะมีพฤติกรรมรวมฝูงช่วยกันต้อนเหยื่อ
ในขณะบิน คอของนกช้อนหอยจะตรงเหมือนนกกระสา
ในขณะที่คอของนกปากช้อน จะหดเป็น S เหมือกลุ่มนกยาง

ตาม bird guide of Thailand มีนกช้อนหอยหรือ ibis อยู่ 4 ชนิด
นกช้อนหอยดำเหลือบ ที่เป็นนกประจำถิ่นไปแล้ว นกช้อนหอยขาวหรือนกกุลา
นกช้อนหอยดำ (white shouldered ibis) และนกช้อนหอยใหญ่ (giant ibis)
สองชนิดหลัง มีสถานะสูญพันธุ์จากประเทศไทย แต่ยังมีอยู่ในประเทศกัมพูชา
โดยเฉพาะอย่างยิ่งนกช้อนหอยใหญ่ ที่ถูกใช้เป็นนกประจำชาติ

มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Threskiornis melanocephalus
แบ่งเป็นสองกลุ่ม คือกลุ่มที่ถิ่นอาศัยอยู่ในอนุทวีปอินเดีย พม่า กัมพูชา
เกาะสุมาตรา ชวา มีการโยกย้ายถิ่นฐานสั้นๆ ไปตามสภาพของพื้นที่หากิน

และกลุ่มที่อาศัยอยู่ในประเทศจีนแถบติดทะเล ตั้งแต่มณฑลเจ้อเจียง
ฟูเจี้ยน ไต้หวัน กวางตุ้ง ซึ่งอาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำต่างๆ ตลอดปี
ในขณะที่ในฤดูหนาว บางส่วนอาจมีการอพยพลงมายังเวียดนาม
ลาว กัมพูชา พม่าและไทย หรือกระทั่งที่ เกาะลูซอน ของฟิลิปปินส์

นกที่พบในประเทศไทย ยังไม่มีการศึกษาอย่างชัดเจนว่า
ว่านกที่พบทางภาคกลาง เป็นประชากรที่อพยพสั้นๆ
มาจากประเทศใกล้เคียงคือ พม่า กัมพูชา
หรือเป็นนกที่อพยพมา ในช่วงหน้าหนาวจากประเทศจีนกันแน่

ไม่ว่าจะอย่างไร ก็น่าสนใจทั้งสองอย่าง เพราะอย่างที่เคยเล่าไป
ถึงการกลับมาของนกน้ำที่เคยหายไปอย่างกรณีของ นกช้อนหอยดำเหลือบ
ที่เชื่อว่าเป็นกลุ่มที่อพยพมาจากประเทศจีนในฤดูหนาวแล้วไม่บินกลับไป
หรืออย่างกรณีของนกอ้ายงั่ว ที่เกิดจากประชากรที่ล้นมาจากฝั่งกัมพูชา

เราหวังว่าความอุดมสมบูรณ์ของบึงบอระเพ็ด
จะดึงดูดให้นกช้อนหอยขาวเหล่านี้ อาศัยอยู่ที่นี่ตลอดไป
แต่ยังมีเรื่องสำคัญอีกประการหนึ่ง นั่นก็คือรายงานการพบเห็น
นกช้อนหอยขาวที่มีขนบริเวณก้นสีดำ และขณะบินเห็นขนปลายปีกสีดำ
หากินกระจายอยู่ทั่วกรุงเทพและปริมณฑล มันคือนกช้อนหอยแอฟริกา

คำถามสำคัญก็คือ พวกมันทำรังวางไข่ได้หรือหรือเปล่า
หากคำตอบคือใช่ นั่นคือหายนะ เพราะวันหนึ่งอาจกระจายตัวไปทั่วประเทศ
มีการอพยพไปผสมพันธุ์ กับนกช้อนหอยขาวตามธรรมชาติ
ทำลายประชากรที่มีสายเลือดบริสุทธิ์ ในประเทศข้างเคียง
จนกลายเป็นประชากรลูกผสม ที่ไม่อาจจะฟื้นฟูให้กลับคืนมาได้อีก

ประเมินว่ามีประชากรอยู่ราว 250,000 - 500,000 ตัว และมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น
IUCN จึงประเมินว่ามีความเสี่ยงในระดับ less concern

.
ที่มา : ขอขอบคุณเรื่องและภาพจาก
ผู้ชายในสายลมหนาว
https://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=nontree&month=03-2025&date=24&group=22&gblog=142
.