บึงบอระเพ็ด : ห่านเทาปากชมพู (ไซบีเรีย)

บึงบอระเพ็ด : ห่านเทาปากชมพู (ไซบีเรีย)

เราเริ่มจะหมดนกชนิดใหม่ๆ เพราะต่อให้หาเท่าใด
ในแถบกรุงเทพและปริมณฑล ก็จะมีนกวนๆ กันอยู่ไม่กี่ชนิด
ทางเดียวที่จะเราจะได้นกใหม่
ก็คือการออกเดินทางไปยังบ้านของมัน อันห่างไกลจากความวุ่นวาย

ปลายปีของทุกปี สมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทย
ก็จะออกโปรแกรมไปดูนกกับผู้เชี่ยวชาญ ยังสถานที่ต่างๆ
เราเริ่มจากสถานที่ง่ายๆ ของทริปที่สองของปี พ.ศ. 2568
one day trip บึงบรเพ็ด

ทำไมต้องไปดูนกกับกลุ่มที่จัดทัวร์เฉพาะทาง
เพราะที่ผ่านมา เราเดินหานกเอง ก็ได้บ้างไม่ได้บ้าง
คราวนี้จะมีไกด์ช่วยนำทางและบริหารจัดการทุกอย่างให้
โดยที่เราไม่ต้องเตรียมอะไร

ราว 08.00 น. เราก็ลงมาจากรถ เพื่อเดินไปยังท่าเรือลุงพนม
บุคคลที่ได้ชื่อว่า เป็นคนหานกได้เก่งที่สุดในย่านนี้
เรือออกไปไม่นาน ผ่านความตื้นเขินของบึง แน่นอนว่า
หลายคนอาจจะคิดว่านี่เป็นสิ่งไม่ดี

แต่จริงๆ แล้วความตื้นเขินนี้ ทำให้เกิดวัชพืชจำนวนมาก
เป็นแหล่งหากินของนกน้ำอันสมบูรณ์
เราอาจจะเคยได้ยินข่าวการขุดลอกบึงนี้
ที่ทำให้นกอพยพหายไปหลายปีเลยทีเดียว

มีนกน้ำทั่วไป ชนิดที่เราเคยเห็นมาก่อน
แต่ตอนที่เราอยู่บนฝั่ง ไม่มีโอกาสที่จะได้ถ่ายภาพมันได้
เพราะความรกทึบของวัชพืช เช่นนกอีโก้งที่ดูสวยงาม
ไม่รวมหายากอย่างอ้ายงั่ว กระสาแดง กระสานวลที่มีอยู่มากมาย

เหนือท้องฟ้ามีเหยี่ยวบินอยู่รายรอบ
นกน้ำสามัญอย่างเป็ดแดง เป็ดผีเล็ก มีจนนับไม่ถ้วน
นานไปเราก็เลิกให้ความสนใจ นั่งเรือไปชิลล์ๆ จนกระทั่งมาจนถึงฝั่ง
อย่างที่บอกไปว่า มากับทัวร์ไม่ต้องคิดมาก เขาพาไปไหนก็ไปกัน

ยืนรอมอเตอร์ไชค์ เขาบอกว่าจะพาไปดู ห่านเทาปากชมพู
นกไม่ได้อยู่ในบึงแบบที่เราจินตนาการไว้ แต่อยู่ในนาข้าวของชาวบ้าน
หากใครได้ดูคลิป คนที่ไปถ่ายภาพห่านหัวลายเมื่อต้นปีที่ผ่านมา
ก็จะเห็นถึงความทุลักทุเลของเส้นทางนี้ โชคดีที่เราไม่เจอฝนแบบนั้น

ห่านกลุ่มนี้มากัน 6 ตัว ไกด์ตั้งสโคป ต้องผลัดกันไปดูว่าอยู่ตรงไหน
เมื่อได้ตำแหน่งก็แยกย้ายกันไปถ่ายภาพ เราแบกขาตั้งกล้องมาด้วย
แต่ไม่ได้ช่วยสักเท่าไหร่ เพราะว่าห่านนั้นอยู่ไกลมากกกกก
กดเพิ่มระยะ X2 ก็แทบไม่ได้อะไร กด X4 นี่กลายเป็นห่านวุ้นไปเลย

ถามว่าแล้วคนที่ถ่ายสวยๆ ตัวใหญ่ๆ ไปลง facebook นั้น
เค้าทำกันได้อย่างไร เราเห็นคนที่มาก่อนหน้าและสวนกลับไปก็เดาได้
ก็คือต้องใช้บังไพรลุยโคลนลงไปสักครึ่งทาง เพื่อตัดระยะให้มากที่สุด
ซึ่งเราก็ไม่ได้เก่งแบบเค้า ก็ดูห่านแบบคาดเดารูปร่างกันไป

ห่านเทา (Greylag goose) มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Anser anser
มีอยู่ด้วยกัน 3 ชนิดย่อย คือ ห่านบ้าน (A. a. domesticus)
ห่านเทาปากชมพู (A.a. anser)
และห่านเทาปากชมพู (ไซบีเรีย) (A. a. rubrirostris)

มีขนาดตัวราว 76-79 ซม. น้ำหนักตัวราว 2- 4.5 ก.ก.มีหลักฐานว่า
มันถูกนำมาเลี้ยงจนกลายเป็นห่านบ้าน อย่างน้อยก็ราว 1,360 ปี ก่อนคริสกาล
ห่านเทาปากชมพู ถูกตั้งชื่อโดย Carl Linnaeus ในปี 1758
ส่วนสายพันธุ์ไซบีเรียที่เราเจอ ถูกตั้งชื่อโดย Swinhoe ในปี 1871

ห่านเทาปากชมพู มีขอบเขตการกระจายพันธุ์อยู่ในยุโรปตอนเหนือ
เช่น ไอซ์แลนด์ ยุโรปตะวันออก รวมถึงประเทศรอบๆ ทะเลดำ
เมื่อถึงฤดูหนาว มันจะอพยพลงมาทางใต้ เช่น เกาะอังกฤษ
คาบสมุทรไอบีเรีย อิตาลี และแอฟริกาตอนเหนือ

ห่านเทาปากชมพู (ไซบีเรีย) อาศัยอยู่ในยุโรปตะวันออก รัสเซีย
เอเชียกลาง มองโกเลีย จีนตอนเหนือ ไปจนถึงไซบีเรียตะวันออก
เมื่อถึงฤดูหนาว มันจะอพยพลงมาทางใต้
ประชากรทางตะวันตกจะบินไปยังยุโรปตะวันออกและคาบสมุทรอาระเบีย

ประชากรในเอเชียกลางและรัสเซีย ใช้เส้นทางผ่านที่ราบสูงธิเบต
และบินตัดช่องเขาข้ามหิมาลัยไปยังอนุทวีปอินเดีย เป็นเส้นทางหลัก
มีส่วนน้อยเลือกที่จะบินอ้อมหิมาลัย ลงไปยังตอนเหนือของพม่า
ซึ่งห่านเทาปากชมพู ที่พบในประเทศไทยใช้เส้นทางนี้

และประชากรในไซบีเรียตะวันออกและจีนตอนเหนือ
จะบินลงมายังจีนตอนใต้และจีนตะวันออก

รายงานการพบห่านเทาปากชมพู เท่าที่ลองรวบรวมมาจากแหล่งต่างๆ
ปี 2550 รายงานโดยกรมป่าไม้พบจำนวน 7 ตัว ที่บึงบอระเพ็ด
เป็นรายงานที่ 3 ของประเทศ และเป็นรายงานแรกของภาคกลาง

เดาว่า 2 รายงานแรก ต้องเป็นภาคเหนือ เช่น ทะเลสาบเชียงแสน
ซึ่งเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำ ที่อยู่ทางตอนเหนือสุดของประเทศ
ทำให้มีโอกาสพบนกน้ำอพยพที่หายาก ได้มากที่สุดในไทย

ปี 2551 พบห่านเทาปากชมพู ที่บึงบอระเพ็ด 1 ตัว
ปี 2554 พบรายงานที่กว๊านพะเยา 3 ตัว
ปี 2560 พบรายงานที่บึงบอระเพ็ด 4 ตัว
ปี 2562 บึงบอระเพ็ด 3 ตัว ดอยหล่อ เชียงใหม่ 2 ตัว หนองหลวง เชียงราย 1 ตัว
ปี 2563 บึงบอระเพ็ด 3 ตัว ดอยหล่อ เชียงใหม่ 1 ตัว บึงกะโล่ 2 ตัว

ปี 2564 บึงบอระเพ็ด 1 ตัว ดอยหล่อ เชียงใหม่ 1 ตัว
ปี 2565 หนองหลวง เชียงราย 3 ตัว
ปี 2566 บึงบอระเพ็ด 2 ตัว หนองหลวง เชียงราย 3 ตัว
ปี 2567 บึงกะโล่ 2 ตัว และอุตรดิตถ์ มีรายงานบินผ่าน 5 ตัว
ปี 2568 รายงานโดยเราเอง ที่บึงบอระเพ็ด พบจำนวน 6 ตัว

ความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของ IUCN นั้นอยู่ในระดับ Less concern
เพราะห่านชนิดนี้มีถิ่นอาศัยที่กว้างขวาง ประชากรในทวีปยุโรปก็ไม่ได้ถูกทำร้าย
ชนิดย่อยไซบีเรียก็อยู่ในพิ้นที่รกร้าง ทำให้มีความเสี่ยงสูญพันธุ์ต่ำ

แต่สิ่งที่น่ากังวลคือ ในยุโรปกลาง ที่ห่านทั้งสองชนิดย่อยนี้
ทำรังวางไข่ในบริเวณเดียวกัน (overlapping)
ทำให้มีโอกาสเกิดสายพันธุ์ผสม (hybrid)

แล้วนักดูนกจะแยกสองชนิดย่อยออกจากกันอย่างไร Chat GPT เล่าให้ฟังว่า
ปาก ชนิดย่อยยุโรปปากสีชมพูหรือส้มอ่อน ชนิดย่อยไซบีเรียจะออกส้มสว่าง
ขนาดตัว ชนิดย่อยยุโรปนั้นจะตัวเล็กป้อม ชนิดย่อยไซบีเรียจะใหญ่กว่า
สีขน ชนิดย่อยยุโรปสีออกดำกว่าชนิดย่อยไซบีเรีย โดยเฉพาะหัวและคอ

แต่ถ้าจะใช้ประสบการณ์ไกด์ดูนกบอกเราว่า ให้ดูที่ขอบปากต่อกับใบหน้า
ชนิดย่อยยุโรปนั้นจะมีขอบปากสีดำ ชนิดย่อยไซบีเรียจะมีขอบปากสีขาว
แต่เมื่อเราดูรูปทั้งหมดแล้ว ก็บอกได้ยาก เอาเป็นว่า ใช้พื้นที่ที่พบดีที่สุด
เพราะห่านเทาปากชมพูชนิดย่อยในยุโรป คงไม่บินมาไกลถึงประเทศไทย

และนั่นก็เป็นเรื่องราวของนกราคาแพงตัวแรก ในทริปนี้

.
ที่มา : ขอขอบคุณเรื่องและภาพจาก
ผู้ชายในสายลมหนาว
https://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=nontree&month=03-2025&date=17&group=22&gblog=138
.