กรมประชาสัมพันธ์ : นกแซงแซวสีเทา

กรมประชาสัมพันธ์ : นกแซงแซวสีเทา

ปีที่แล้วเราได้นกใหม่มาจากที่นี่ คือนกจับแมลงสีน้ำตาล
แม้เป็นนกที่พบได้บ่อย แต่ก็ดีใจเพราะเป็นนกใหม่ที่ยังไม่เคยเห็น
วันธรรมดาเราจะเข้าไปส่องใน facebook ว่ามีนกน่าสนใจที่ไหน
เพื่อเตรียมตัวไปในวันหยุดสุดสัปดาห์

เราเลือกเวลาไม่ค่อยได้ ส่วนใหญ่ก็ต้องไปตอนเที่ยง
ไม่ใช่เวลาที่ดีในการดูนก มีคนมาตีเทนนิสกลุ่มใหญ่
ในสวนที่ติดกันมีนกให้เห็นน้อยมาก มีคนมาวื่งออกกำลังกาย
เวลาผ่านไปครึ่งชั่วโมงโดยไม่มีอะไร สักพักก็ได้เจอเพื่อนร่วมทาง

เป็นฝรั่งสะพายกล้องสองตามาอย่างเดียว
เรายกมือขึ้นทักทาย เค้าจึงถามเราว่า Sam friend?
No, but I follow his report.

ภาษาอังกฤษงูๆปลาๆ ไป แต่สิ่งที่เราต้องได้และพยายามทำอยู่
คือเราต้องรู้จักชื่อนกในภาษาอังกฤษ ไม่เช่นนั้นก็คุยไม่รู้เรื่องแน่
นั่นเป็นข้อดีของคนรุ่นใหม่ ที่จำชื่อนกในภาษาอังกฤษ

เค้ามาวันนี้เป็นครั้งที่สอง แล้วก็ชี้ๆ บอกว่าเจอนกอะไรตรงไหนบ้าง
แล้วก็บอกว่าครั้งก่อนที่มา เค้า amazing มาก ที่เจอนกหายากหลายตัว
แต่ว่าทำไมวันนี้ดูเงียบมาก เราเลยบอกไปว่า ยูเจอคนโชคไม่ดีแล้ว
เค้าก็ไม่ได้สนใจมาก แต่เราก็ได้ information มามากพอ

7/11/2567 กระทรวงสาธารณสุข

หลังจากแยกย้าย เราก็ทำสิ่งที่ไม่เคยทำ นั่นคือการนั่งรอ
เพราะสวนที่นี่เล็กมาก เดินไม่กี่ก้าวก็ครบแล้ว
เป็นสวนสาธารณะเล็กๆ ที่ไม่น่าเชื่อว่าจะมีนกอพยพหายาก
อาจเป็นเพราะรอบด้านนั้นยังเป็นหน่วยงานราชการและบ้านคน
อยู่ท้ายซอยอารีย์ที่แสนจะพลุกพล่าน อันห่างไปเพียงระยะเดินถึง

การรอคอยให้ผลที่คุ้มค่า เราได้นกใหม่มาสามตัวในวันนี้
เริ่มจากนกแซงแซวที่ไม่ยอมหยุดนิ่ง แค่ยกกล้องขึ้นถ่าย
มันก็บินหนีเข้าไปในสวนของบ้านคนที่อยู่ติดกัน
ตามรายงานที่นี่เจอทั้งแซงแซวปากกา และแซงแซวสีเทา

เป็นนกแซงแซวตัวสีดำ ปากหนา หางแฉกลึก จึงตัดแซงแซวหางปลาออก
รูปที่ได้มา under หนักมาก ต้องใช้ซอฟแวร์ดึงความสว่างขึ้นมา
รอบตาเห็นว่าเหมือนเป็นสีขาวนะ จะเป็นแซงแซวสีเทาได้หรือเปล่า
เพื่อความมั่นใจเลยต้องไปถามในกลุ่ม เพราะคิดว่ามันควรจะสีเทาทั้งตัว

แม้จะมีคนบอกว่านกอะไร แต่ก็เป็นหน้าที่เราที่ต้องไปหาความรู้เพิ่มเติม
Ashy Drongo อยู่ในสกุล Dicrurus มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า D. leucophaeus
พบตั้งแต่ตะวันออกของปากีสถาน เรื่อยมาจนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
จีน และโอกินาวาของญี่ปุ่น ในไทยนั้นเป็นทั้งนกประจำถิ่นและนกอพยพ
.

https://en.wikipedia.org/wiki/Ashy_drongo#/media/File:DicrurusLeucophaeusMap.svg

ตามแผนที่ นกชนิดประจำถิ่นแบ่งออกเป็นหลายสายพันธุ์ย่อย
โดยมีหลักการพื้นฐานว่า นกที่อยู่ทางซีกตะวันตกและหมู่เกาะทางใต้
จะมีตัวที่สีดำเข้ม ดำกระทั่งสีรอบตา ทำให้แยกออกจากแซงแซวอื่นได้ยาก
แต่นกที่อาศัยทางตะวันออกเฉียงเหนือจะง่าย เพราะเป็นนกสีเทาตามชื่อเลย

ถ้าจะเอานิยามตาม eBird แล้ว
hopwoodi /nigrescens จะมีขนตัวสีเทาเข้มเกือบดำ และไม่มีสีขาวบริเวณหน้า
mouhoti / bondi คล้ายชนิดย่อย hopwoodi แต่ขนตัวสีเทาจางกว่า
leucogenis / salangensis มีตัวขนสีเทาจาง และมีสีขาวบริเวณหน้า

แล้วนกที่เราเห็นสีดำทั้งตัว มีแค่รอบตาที่ดูว่าพอจะเป็นสีขาว
จะเป็นสายพันธุ์ย่อยอะไร ดูเหมือนจะยากมากเลยทีเดียว

ในกรุงเทพถ้าเป็นนกอพยพ ก็อาจจะเป็นได้ตั้งแต่ mouhouti หรือ hopwoodi
ที่ยังเป็นสีดำ แต่ถ้าเป็น salangensis หรือ leucogenis นี่สีเทาชัดเจน
ดังนั้นกรณีนี้อาจจะเป็น mouhouti ตามที่เค้าคุยกันในกลุ่มก็เป็นไปได้
น่าเสียดายทุกรูปที่ได้มานั้น มีแต่ภาพด้านหลังมุมเดียวเลย
.

Updated 20/10/2567 @สวนแต้จิ๋ว

ในขณะที่ตัวเก่าก็ยังไม่แน่ใจ ตัวใหม่ก็ได้มา
เราไปเดินที่สวนสุขภาพแต้จิ๋ว ได้นกแซงแซวสีเทามา
ตัวนี้ดูง่ายเพราะสีหลังออกเทาเข้ม สีท้องอ่อนเกือบออกเป็นสีขาวเลย
นกตัวก่อนหน้าเราอาศัยดูได้จากสีขาวรอบตา แต่ว่าทำไมตัวนี้ไม่มี

เราจึงไปหาข้อมูลอ่านใหม่ ได้มาจาก BirdForum
คัดมาเฉพาะสายพันธุ์ย่อยที่เป็นนกอพยพที่อาจพบได้ในไทย

D. l. hopwoodi : Eastern Himalayas to Burma and southern China
winters to Indochina and eastern India
unglossed blue-grey, but variable in size and colour

D. l. mouhoti: Southern Burma and northern Thailand
winters to Indochina
blue grey above and pale soft ashy grey below,
ear-coverts lighter grey

D. l. leucogenis: Manchuria and eastern China
winters to Indochina (White-cheeked Grey Drongo)
pale ashy grey with white cheek patch,
including area surrounding eyes.

D. l. salangensis: South-eastern China and southern Thailand
winters to Hainan
resembles leucogenis but white is confined to area surrounding eye

สรุปเป็นไทยๆ ถ้าเจอนกแซงแซวสีเทาอ่อน หน้าสีขาว
ก็เป็น leucogenis ที่มาจากทางเหนือสุดของจีน
แต่ถ้าตัวสีเทาอ่อน แต่สีขาวแค่รอบตา
ก็จะเป็น salangensis ที่อพยพมาจากจีนตอนกลาง

นกที่ถ่ายจากกรมประชาสัมพันธ์ตัวเป็นสีดำ รอบตามีสีขาว
ก็น่าจะเป็น mouhoti ที่มาจากภาคเหนือของไทย

และตัวสุดท้ายคือที่เราถ่ายมาได้ตัวสีเทาเข้ม ไม่มีสีขาวรอบตา
น่าจะเป็น hopwoodi เป็นนกที่แพยพมาจากทางตอนเหนือของพม่า
รัฐอัสสัม และตอนใต้ของจีน มีชื่อเล่นว่า Assam grey drongo
สิ่งที่สังเกตได้อีกอย่างระหว่างชนิดย่อย mouhouti กับ hopwoodi
คือชนิดย่อยสีดำมีดวงตาสีดำ ในขณะที่ชนิดย่อยสีเทานั้นมีดวงตาสีแดง

จากการหาข้อมูลนกแซงแซวสีเทามาทั้งวัน บอกได้เลยว่ายากสุด
ด้วยความผันแปรของสีดำ-เทา ความมันวาวของขน หรือสีขาวตรงใบหน้า
ตอนนี้เริ่มสับสน กระทั่งนกแซงแซวหางปลาที่คิดว่าดูง่าย ก็ยังวุ่นวายไปหมด

------------------------------------------------------------------------------

Updated 10/11/2567 @สวนแต้จิ๋ว

เราก็ได้นกแซงแซวสีเทาชนิดย่อย leucogenis มาในที่สุด
ลักษณะคือตัวสีเทา หน้าสีเทา รอบตาสีเทา
ซึ่งจะแตกต่างจากชนิดย่อย salangensis ตรงที่
ตรงที่ตัวจะสีเทากว่า ทำให้เห็นรอบหน้าเป็นสีขาวชัดเจน

เหลือ salangenis ที่คล้าย hopwoodi แต่รอบตาสีขาวที่ยังไม่เจอ

-----------------------------------------------------------------------------

Updated 23/03/2568 @กำแพงแสน Updated 20/04/2568 @จุฬาลงกรณ์

ในที่สุดเราก็มาถึง ชนิดย่อยสุดท้าย salangensis
นกแซงแซวสีเทาที่ตัวสีเทาหม่น ตัดกับขอบตาสีขาว

สรปุชนิดย่อยทั้งหมดที่เราเข้าใจ
leucogenis : ตัวสีเทาออกไปทางสีขาวมากที่สุด
พบในตอนกลางประเทศจีน ออกมาทางทิศตะวันออก
salangensis : ตัวสีเทาอ่อน รอบขอบตาขาว
พบในประเทศจีนทิศตะวันออกเฉียงใต้ หรือต่ำลงมาจาก leucogenis
hopwoodi : ตัวสีเทาเข้ม ท้องสีขาว
พบในประเทศจีนทางตะวันตกเฉียงใต้ หรือทางซ้ายของ salangensis
mouhouti : มีสีดำ เห็นเพียงรอบตาที่มีสีออกขาว
พบทางเหนือของอินโดไชนา หรือต่ำลงมาจาก hopwoodi

จะเห็นได้ว่า นกที่มีสีขาวที่สุดจะอยู่ทางเหนือไล่สีเข้มลงมาทางใต้
ดังนั้นเหลืออีก 2 ชนิดคือ nigrescens และ bondi ที่น่าจะต้องยอมแพ้
แม้ว่ามีถิ่นอาศัยอยู่ในประเทศไทย แต่ว่าสีน่าจะดำ จนเราน่าจะแยกออกได้ยาก

.
ที่มา : ขอขอบคุณเรื่องและภาพจาก
ผู้ชายในสายลมหนาว
https://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=nontree&month=10-2024&date=17&group=22&gblog=104
.